جایگاه آشنایی با بایگانی موسیقی برای نوازندگان و خوانندگان
دیباچه
خواست من در اینجا تنها آفریدن انگیزه در خواننده ی گرامی است که می خواهد در نوازندگی و یا خواندگی به جایگاهی بالا دست یابد و دیدگاهش پیرامون موسیقی دستگاهی ایران ژرف تر شود. پس از یادگیری و دریافت ژرف گنجینه ی پایه ای و ریشه ای موسیقی دستگاهی ایران که ردیف نامیده می شود، پاره ی سازنده ی دیگری نیز جایگاهی به سزا در پیشرفت روان موسیقایی یک نوازنده و خوانده دارد و آن چیزی نیست جز گوش فرادادن و بررسی کردن خنیاگری و رامشگری برجسته ی پیشینیان. همان است که در آغاز بررسی و سپس گردآوری آن کارهایی که درون ما را می جنباند و تکان می دهد می تواند بسیار سودمند باشد. در زندگی هنری خود با کسان بسیاری برخورد کردم که سالها بود سرگرم یادگیری موسیقی بودند ولی شمار زیادی از رامشگران برجسته را نمی شناختند و یا اگر نامی از او شنیده بودند کارهای زیبای آن هنرمند را نشنیده بودند. پرسش بنیادین این است که چگونه می توان در موسیقی پیشرفت کرد بی اینکه از سرچشمه های زیبای موسیقی بی بهره بود. همین است که در اینجا سیاهه ای از کارهای گذشتگان که شاید کمتر دیده شده را گام به گام خواهم آورد تا خواننده ی کنجکاو به تکاپو بیفتد و برای پیدا کردن کارهایی از گذشتگان تلاش کند. به روشنی باید گفت که با گذر زمان هم چشایی موسیقایی ما ژرف تر خواهد شد و هم آن کارهایی را بیشتر از دیگر کارها به خود می کشد در سیاهه ی کارهای خواستنی ما جای خواهند گرفت. اینگونه نیست که ما به بایست همه ی کارها را همیشه دوست خواهیم داشت و به آنها گوش فرا خواهیم داد. در پایان شماری از کارها، کارهای دلخواه و دوست داشتنی ما خواهند بود و سرچشمه ی پیدایش و پرورش سبک موسیقایی و آفرینش موسیقایی ما خواهند شد. بسنده کردن به یک آموزگار یا یک رامشگر هر چند برجسته در بهترین گونه و چند و چونی، خود رونوشتی خواهد بود از نواخته ها و خوانده های او.
اینکه شما شیفته ی نوازندگی و یا خوانندگی هنرمندی شوید به خودی خود نمی تواند نادرست باشد، ولی آنجایی می توان بر شما خرده گرفت که این شیفتگی به یک پرستش و یا دلباختگی ناسنجیده دگرگون شده باشد، به گونه ای که شما خود را بی نیاز از شنیدن و بررسی کارهای دیگر نوازندگان و خوانندگان می بینید و آفریده های هنرمند خواستنی و دلخواه شما کار را به پایان رسانده است و شما تنها بسنده به پیروی و دنباله روی از او می کنید. شگفت انگیز اینکه هیچ گاه از خود نمی پرسید که چگونه هنرمند دلخواه من به چنین جایگاهی در هنر رسیده است و اگر نگاهی گذرا به بخشی از سرگذشت او که دربرگیرنده ی تلاشهای او برای آموزش موسیقی بوده است بیندازید تازه خواهید دریافت که او تلاش کرده تا جایی که می تواند از سرچشمه های گوناگون بهره برد تا که روزی به گفتار موسیقایی و سبک ویژه ی خود دست یابد.
اینجا دوست دارم از سرکار امیر منصور گرامی یاد کنم که با شیفتگی شگفت انگیزی در سالهای نزدیک برای شناساندن کارهای گرفته شده بر رویه های گرد موسیقی در ایران تلاش کرده است.
داستان آشنایی من با پدیده ای بنام بایگانی موسیقی ایران
از زمانی که آغاز به یادگیری تار کردم یادم می آید که پدرم از مهربانی ها و توانایی شگفت انگیز علی اکبر خان شهنازی در تار نوازی برایم سخن می گفت و نواخته ی ایشان از ردیف پدرش یکی از خواستنی ترین گردآمده های موسیقایی برایش بود. در بایگانی خانه ی ما که پدرم در گذر زمان گردآوری کرده بود کارهای زیبای رامشگران گذشته دیده می شد و اینگونه بود که ما فرزندان نیز با نوا و آوای خوش موسیقی کهن آشنا می شدیم. بخشی از این بایگانی ریشه در کانون چاووش داشت و بخشی دیگر کارهای آماده شده از سوی امیر هوشنگ ابتهاج برای پدرم بود و هم کارهایی که از سرچشمه های دیگر گردآوری شده بود. پس ها برادرم پویان شیفته ی کارهای گذشتگان و گردآوری آنها شد و چنین بود که بایگانی موسیقی خانه ی ما روز به روز پربار تر و پرمایه تر میشد. و من به روشنی می دیدم که یکی از پاره های سازنده ی دگرگونی و رشد ساز من دسترسی به چنین گنجینه ی موسیقایی بوده است.
سیاهه ای نمونه وار از بایگانی موسیقی در ایران
سیاهه ی پیش رو در برگیرنده ی نمونه هایی از کارهای نوازندگان و خوانندگانی خواهد بود که از آنها کارهایی با دستگاههای آوا نگار گرفته شده است. این کارها بر روی رویه ای گرد پیاده و با دستگاه ویژه ای پخش می شد. از سوی دیگر این کارها برای زمان پیش از گشایش رادیو در ایران است. در اینجا تنها یک نمونه از هر رامشگر یا گروه رامشگران آورده خواهد شد و تلاش خواهد شد تا جایی که می شود اگر که نمونه ای موسیقایی در دسترس باشد بارگذاری شود تا که خواننده ی گرامی انگاره ای موسیقایی از کارهای هنرمندان گوناگون جدا از اینکه هر رامشگری در چه جایگاه هنری است بدست آورد. بر خواننده ی این نوشتار است که خود با پژوهیدن و جستجو کردن با کارهای بیشتری آشنا شود و روزی برای خود گردآمده ای از کارهای دلخواه و برجسته ی خود را فراهم آورد. چیدمان نام ها بر پایه ی بندواژه های نویسه ی زبان پارسی خواهد بود.
آواز
اختر خانم
اصفهان . درآمد . بیات راجه . همراه تار یحیی خان زرپنجه
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
ادیب خوانساری
همایون . بیداد . پیانو . مرتضی محجوبی
از برنامه ی ساز و سخن
گوش فرادهید!
افتخار خانم
همایون . بیداد . همراه تار . تارنواز ؟
سرچشمه ی کار از تارنمای زنان قاجار است
گوش فرادهید!
آقا حسین تعزیه خوان
راک . با ترانه . همراه نی . نایب اسداله
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
امجد خانم
چهارگاه . منصوری . همراه تار . تارنواز ؟
سرچشمه ی کار از تارنمای زنان قاجار است
گوش فرادهید!
پروانه خانم
چهارگاه . منصوری . همراه سه تار
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
جناب دماوندی
افشاری . تار . علی اکبر شهنازی در چهارده سالگی
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
جواد بدیع زاده
افشاری . ترانه . ای مرغ بی آشیان . تار . عبدالحسین خان شهنازی
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
حسین طاهرزاده
اصفهان . اُرگ . مشیر همایون شهردار
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
رضا قلی خان تجریشی
ابوعطا . گبری . فلوت . اکبر خان برادر حسین خان هنگ آفرین
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
رضا قلی میرزا ظلی
ترک . پیانو . مشیر همایون شهردار خواهرزاده ی رضا قلی خان تجریشی
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
روح انگیز خانم
سه گاه . ویلن . مهدی مفتاح
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
علی خان نایب السلطنه
ترک . دوگاه . ترانه . نی . صفدر خان
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
قربان خان شاهی
ماهور . آواز . ابوالچپ . تار . میرزا عبداله
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
قلی خان شاهی
نوا . حسینی . کمانچه . صفدرخان
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
قمرالملوک وزیری
شور . تار . مرتضی خان نی داوود
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
ملوک خانم ضرابی
دشتی . تار . مرتضی خان نی داوود
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
میرزا سید احمد خان
همایون . درآمد . ابوالچپ . کمانچه . باقرخان رامشگر
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
میرزا عباس
اصفهان . آواز . شورانگیز . تار . میرزا عبداله
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
پیانو
مشیر همایون شهردار
دشتی
از برنامه ی ساز و سخن
گوش فرادهید!
تار
درویش خان
همایون . بیداد
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
عبدالحسین خان شهنازی
سه گاه . مخالف
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
علی اکبر خان شهنازی
اصفهان
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
مرتضی خان نی داوود
اصفهان . درآمد . بیات راجه
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
میرزا حسین قلی
شور
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
سنتور
میرزا علی اکبر خان شاهی
شور . آواز دلاویز
از گردآمده ی گنج سوخته
گوش فرادهید!
قره نی
قلی خان یاور
ابوعطا . درآمد . حجاز . با گروه شاهی
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
کمانچه
باقر خان رامشگر
همایون
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
حسین خان اسماعیل زاده
چهارگاه
از بایگانی پویان ناصح پور
گوش فرادهید!
مسیو هایگ یا هایگو
شوشتر
از بایگانی خود
گوش فرادهید!
گروه پرویز ایران پور
ترانه ساخته ی پرویز خان ایران پور
ترانه ی نگفتمت در سه گاه با خوانندگی بانو روح انگیز
از برنامه ی ساز و سخن روح اله خالقی
گوش فرادهید!
پویا نگاره های کوتاهی از دیدنی های ایران همراه با نوای تار
نوازندگی تار از پرهام ناصح پور در آواز ابوعطا
تماشا کنید!
